‘Onder de milieucrisis ligt een morele crisis’ - 10 jaar Laudato si’

In 1987 schreef paus Johannes Paulus II de encycliek Sollicitudo rei socialis. Daarin wijdt hij enkele paragrafen aan de ecologische crisis. Hij vraagt aandacht voor de eerbied voor het leven. Hij noemt het een positief teken van de tijd dat er een groter bewustzijn is van de beperktheid van de beschikbare hulpbronnen en de noodzaak om de natuur te eerbiedigen.

Paus Johannes Paulus II schreef deze tekst om de encycliek Populorum progressio (1967) van Paulus VI te herdenken, vanwege de continuïteit van de sociale leer van de Kerk en de voortdurende vernieuwing ervan.

Populorum progressio ging over de ontwikkeling van de volkeren. Paus Johannes Paulus II benadrukt dat ontwikkeling een wezenlijk onderdeel is van de roeping van de mens. Volgens het bijbelse scheppingsverhaal is de mens geroepen te “heersen” over de schepselen en de tuin te bewerken. De mens moet deze taak vervullen in gehoorzaamheid aan God. De mens heeft geen absolute macht over de schepping. Hij heeft niet de vrijheid te gebruiken en te misbruiken.

De paus benadrukt eerbied voor de levende wezens die de zichtbare natuur vormen. We mogen niet willekeurig gebruik van hen maken volgens onze economische eisen. En we moeten rekening houden met het feit dat alle levende wezens met elkaar verbonden zijn.

We moeten ons realiseren dat natuurlijke hulpbronnen eindig zijn en de belangen van toekomstige generaties in oog houden. Belangrijk is ook de levenskwaliteit in de geïndustrialiseerde gebieden.

Drie jaar later, in 1990, wijdde paus Johannes Paulus II de boodschap voor Wereldvredesdag aan de ecologische problematiek. Dit document ‘Vrede met God, de Schepper, vrede met de gehele schepping’ is het eerste document van het leergezag dat enkel en uitsluitend over de milieuproblematiek gaat. Paus Johannes Paulus II sloot hierbij aan bij het wereldwijde ‘conciliair proces voor vrede, gerechtigheid en behoud van de schepping’, dat door de Wereldraad van Kerken was geïnitieerd.

Johannes Paulus II wijst in deze brief op het belang van een moreel coherente wereldvisie voor het oplossen van milieuproblemen. Daarom opent hij zijn brief met een meditatie over het bijbelse scheppingsverhaal. De bijbel maakt een duidelijk onderscheid tussen de mens en het geschapene. Gemaakt naar het beeld van God moesten Adam en Eva de aarde onderwerpen met wijsheid en liefde.

Zij verwoestten echter de oorspronkelijke harmonie. Dit leidde niet alleen tot een vervreemding van de mens van zichzelf, maar ook tot een zeker verzet van de aarde tegen hen. Heel de schepping werd aan verval onderworpen en vanaf dat moment verwacht zij op mysterievolle wijze haar bevrijding om binnen te treden in de gelukzalige vrijheid van de kinderen Gods.

Onder de milieucrisis ligt een morele crisis, zegt de paus. Voor een rechtvaardige economische, industriële en wetenschappelijke vooruitgang is respect voor het leven en de waardigheid van de menselijke persoon nodig. Hij verbindt dit met de armoedeproblematiek wereldwijd. De aarde is een gemeenschappelijk goed waarvan allen de vruchten mogen plukken. De paus vindt het daarom onjuist dat een kleine groep mensen doorgaat met overbodige goederen te vergaren, terwijl een grote groep mensen in armoede leeft. De oplossing van het milieuprobleem vereist internationale samenwerking en solidariteit.

De paus wijst op de schoonheid van de schepping en het positieve effect dat contact met de natuur heeft op de mens. Tegelijkertijd zegt hij dat ook steden een eigen, waardevolle schoonheid kunnen bezitten. Die stedelijke schoonheid kan mensen aanzetten tot meer zorg en respect voor hun leefomgeving. Bij het ontwerpen van steden is het belangrijk om de natuur mee te nemen. Hoe we onze steden vormgeven, heeft directe gevolgen voor het milieu. De paus pleit voor een duurzame en ecologisch verantwoorde stedelijke ontwikkeling.

Aan het eind van de brief is een vurig pleidooi te vinden voor een nieuwe levensstijl en een goede opvoeding. “Matiging, soberheid, discipline en offergezindheid moeten het leven van alledag bepalen, opdat niemand gedwongen wordt de negatieve consequenties van de onachtzaamheid van een klein aantal te ondergaan.”

Zie ook:

• Sollicitudo rei socialis (1987)
• Boodschap voor Wereldvredesdag (1990)

Lees ook:

• Tien keer Wereldgebedsdag voor de Schepping (deel 1 in deze reeks artikelen)
• ‘Alles hangt met alles samen’ - 10 jaar Laudato si’ (deel 2 in deze reeks artikelen)
• De eerste paus die over duurzaamheid schreef (deel 3 in deze reeks artikelen)