Op vrijdag 2 maart bracht paus Franciscus een bezoek aan een huis in Rome, waar vrouwen wonen die een straf uitzitten.
Het is tien jaar geleden dat de Wereldgebedsdag voor de Schepping werd ingesteld en paus Franciscus zijn ‘groene’ encycliek Laudato si’ publiceerde (2015). Wat hebben opeenvolgende pausen over duurzaamheid gezegd? In deze aflevering: paus Paulus VI.
Hoewel de Kerk een uitgewerkte visie heeft op de mens in relatie tot God en de schepping is de aandacht voor het ecologische vraagstuk van recente datum. Het document Gaudium et Spes van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965), dat gaat over de Kerk in de wereld van deze tijd, heeft geen aandacht voor het ecologisch vraagstuk en vermeldt de milieuproblematiek niet.
Dat gebeurt wel vanaf de jaren zeventig. Het eerste document is de apostolische brief Octogesima Adveniens van paus Paulus VI in 1971. Hij spreekt in dit document over een onverwacht gevolg van de menselijke werkzaamheid:
“Opeens merkt de mens, dat hij de natuur door zijn onbezonnen roofbouw dreigt te vernietigen en op zijn beurt het slachtoffer dreigt te worden van het milieuverontreiniging. Maar niet alleen de omgeving van de mens wordt door vervuiling, ophoping van afval, nieuwe ziekten en de absolute vernietigingskracht van de mens tot een blijvende bedreiging; de mens heeft bovendien zijn eigen samenleving niet meer in de hand, zodat de levensomstandigheden die hij aan de toekomst nalaat ondraaglijk kunnen worden. Hier ligt een sociaal probleem dat heel de mensheid aangaat. Deze nieuwe inzichten moeten het perspectief vormen waarop de christenen zich richten om samen met de andere mensen een toekomst in handen te nemen die voortaan aan allen gemeenschappelijk is” (Octogesima Adveniens, 11).
“Hier ligt een sociaal probleem dat heel de mensheid aangaat.”
Een jaar later werd in Stockholm een VN-conferentie over het menselijk leefmilieu gehouden. Op 1 juni 1972 stuurde paus Paulus VI een boodschap naar de secretaris-generaal van deze VN-conferentie. Daarin signaleert hij een groeiend bewustzijn dat de mens en zijn omgeving meer verbonden zijn dan ooit. Het milieu behoort tot de levensvoorwaarden van de mens, terwijl de mens door zijn aanwezigheid, zijn werk en beschouwing zijn omgeving vervolmaakt. Daarbij moet de mens wel de vitaliteit van de natuur respecteren en de mogelijkheid van de natuur tot herstel.
Paus Paulus VI wijst er ook op dat de technologie een steeds grotere impact heeft op het leven. Technologie heeft een dubbel gezicht. Het houdt beloftes in, maar kan ook ten kwade gebruikt worden. De paus wijst op het gevaar van uitputting van de aarde en roept op om boven deelbelangen uit te stijgen om een gastvrije aarde voor toekomstige generaties te scheppen. De industrie, die een van de hoofdoorzaken van de vervuiling is, moet de manier van produceren perfectioneren om de oorzaken van vervuiling te verminderen.
Maar er is meer nodig dan technologische verbeteringen. Er is, aldus paus Paulus VI, ook een mentaliteitsverandering nodig. Hij vraagt: Zal onze maatschappij op tijd haar materiële groei controleren? Zullen we het aardse voedsel met matigheid gebruiken en daadwerkelijke armoede van geest betrachten om tijdig om te schakelen? De paus stelt zijn hoop op de jongeren en wijst op het voorbeeld van de heilige Franciscus van Assisi en kloosters die getuigen van een vertrouwvolle omgang met het ritme van de natuur.
Het is de roeping van de mens de aarde te ontwikkelen. Paus Paulus VI bepleit daarom dat alle landen gelijke toegang hebben tot de bronnen. Zodat alle landen zich kunnen ontwikkelen en welvaart rechtvaardig wordt verdeeld. De paus wijst erop dat de ontwikkelingslanden een hoge prijs betalen voor de industriële ontwikkeling door de verslechtering van hun biologisch erfgoed.
Foto: Antoine Giret via Unsplash
Vijf jaar later, op 5 juni 1977, geeft paus Paulus VI in een boodschap steun aan de Werelddag voor het Milieu, een initiatief van de Verenigde Naties. Hij houdt in deze korte boodschap een pleidooi voor een mentaliteitsverandering en roept de rijken op minder te consumeren en de aardse goederen eerlijk te verdelen. Dit vraagt om een eenvoudige levensstijl die meer gericht is op behoud van de schepping dan op nodeloze consumptie. Het vraagt om een universele solidariteit waarbij elke persoon en natie zijn eigen rol vervult om een ecologisch gezond milieu te verzekeren voor de huidige en toekomstige generaties.
Deze bouwstenen die paus Paulus VI heeft aangereikt klinken nog steeds door in het spreken van de Kerk over duurzaamheid, zoals de ‘ecologische bekering’ waartoe paus Franciscus opriep en solidariteit en rechtvaardigheid, en zoals ook paus Leo XIV recent schreef over “het bewustzijn dat het verwoesten van de natuur niet allen op dezelfde wijze treft: gerechtigheid en vrede met voeten treden betekent dat de armsten, de gemarginaliseerden, de uitgeslotenen het ergst getroffen worden.”
Een interessant weetje is nog dat eind jaren zeventig de heilige Franciscus van Assisi werd uitgeroepen tot patroon van de ecologie. Dat gebeurde in 1979 door de Congregatie voor de goddelijke eredienst in de bul Inter sanctos.
Zie ook:
Lees ook:
- Tien keer Wereldgebedsdag voor de Schepping (deel 1 in deze reeks artikelen)
- ‘Alles hangt met alles samen’ - 10 jaar Laudato si’ (deel 2 in deze reeks artikelen)
- ‘Onder de milieucrisis ligt een morele crisis’ (deel 4 in deze reeks artikelen)
Guillaume de Germain via Unsplash
