‘Alles hangt met alles samen’ - 10 jaar Laudato si’

Paus Franciscus is de eerste paus die een encycliek aan de ecologische problematiek gewijd heeft. In 2015 verscheen Laudato si’. Hierin schrijft paus Franciscus over de ecologische crisis. Hij geeft overwegingen mee vanuit de joods-christelijke traditie en brengt de wortels van de huidige crisis in kaart. Hij verkent mogelijkheden voor dialoog en actie en geeft aanzetten voor menselijke bewustwording.

Paus Franciscus benadrukt dat alles met alles samenhangt. De paus pleit daarom voor een integrale ecologie, die rekening houdt met verschillende facetten van het menselijk bestaan. De paus verbindt integrale ecologie onder meer met solidariteit en zorg voor de armen, en met het algemeen welzijn. Dit zijn kernbegrippen uit de sociale leer. De paus sluit ook de toekomstige generaties in. Hij stelt indringend de vraag: welke wereld willen we aan de toekomstige generaties nalaten? Volgens hem hangen veel sociale problemen samen met een egoïstische visie die gericht is op het hier en nu. Er is nood aan een solidariteit tussen de generaties.

De bijbelse uitnodiging om over de aarde te ‘heersen’ is geen vrijbrief om de aarde onbeperkt te exploiteren. We moeten de tuin van de wereld bewerken en ervoor zorgen. Daarbij moeten we erkennen dat ook andere levende wezens in de ogen van God een eigen waarde hebben en uitdrukking zijn van Gods liefde. God is de eigenlijke Heer van de wereld. Niet de mens.

De mens heeft wel een speciale rol in de schepping. De mens overstijgt het fysische en biologische en ontvangt van God een roeping. De menselijke vrijheid kan bijdragen tot een positieve ontwikkeling, maar ook leed veroorzaken. Daarom probeert de Kerk niet alleen te herinneren aan de plicht van de mensen om te zorgen voor de natuur, maar wil ze de mens ook beschermen tegen zijn eigen vernietiging.

Technologische ontwikkelingen hebben ons veel goeds gebracht. Maar de groei van onze technologische kennis ging niet gepaard met de ontwikkeling van de menselijke verantwoordelijkheid en zijn geweten. Daarom is een ethisch kader nodig. Helaas hebben economische belangen vaak voorrang.

De paus bekritiseert het idee van een eindeloze economische groei, gebaseerd op het idee dat de goederen van de planeet onbeperkt beschikbaar zijn en dat negatieve effecten opgevangen kunnen worden door nieuwe uitvindingen te doen. De paus bepleit een andere kijk op de wereld om deze technocratische blik aan banden te leggen. De economie en politiek moeten zich er niet door laten leiden.

De paus concludeert dat het blijkbaar wel is gelukt om grote technologische vooruitgang te boeken, maar dat de internationale gemeenschap er niet in geslaagd is een doeltreffend beleid uit te bouwen om de ernstige milieu- en sociale problemen op te lossen. Hij roept op om in te zetten: op een internationale aanpak met internationale akkoorden.

Dezelfde menselijke mechanismes die het moeilijk maken de armoede uit te roeien, beletten ook het nemen van belangrijke maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Daarom roept de paus op tot sterke internationale instellingen en tot regelgeving die goede initiatieven bevordert.

Paus Franciscus houdt een nadrukkelijk pleidooi voor religieuze waarden in het publieke debat en hij nodigt de gelovigen uit volgens de principes van hun geloof te leven. Hij spoort aan tot interreligieuze dialoog over natuurbehoud, de bescherming van de armen en het uitbouwen van een netwerk van respect en broederschap.

Een verandering in levensstijl is nodig. In dat kader spreekt de paus van ‘ecologische bekering’. De oorsprong van de huidige crisis ligt in het dwangmatig consumeren. Mensen geloven dat zij vrij zijn zolang ze vrij kunnen consumeren. De paus schrijft dat het moeilijk is om dit te overwinnen, maar niet onmogelijk. De mens kan veranderen en een nieuwe start maken. Het is de bedoeling om te komen tot een evenwichtige relatie met zichzelf, met de ander, met de levende wezens en met God.

Paus Franciscus wijst daarbij op het gezin. Dit is een belangrijke plaats van integrale vorming, waar verschillende aspecten van persoonlijke groei zich ontplooien. Ook de Kerk en verenigingen hebben een rol in deze vorming.

Paus Franciscus wijst daarom ook op het vieren van de sacramenten en met name de eucharistie op de zondag. Deze dag geldt, evenals de Joodse sabbat, als de dag van het herstel van de relatie van de mens met God, met zichzelf, met de ander en met de wereld. De wet van de zondagsrust verplichtte ertoe zich te onthouden van werk op de zevende dag, want “dan kunnen ook uw rund en uw ezel rusten, en kunnen de zoon van uw slavin en de vreemdeling op adem komen” (Exodus 23, 12).

Rust geeft een verruiming van het blikveld die het mogelijk maakt weer de rechten van de ander te erkennen. Zo verspreidt de rustdag, waarvan het middelpunt de eucharistie is, zijn licht over de hele week en moedigt ons aan de zorg voor de natuur en de armen tot de onze te maken.

Acht jaar na Laudato si’ publiceerde paus Franciscus de apostolische exhortatie Laudate Deum (2023). Ook deze titel is ontleend aan het Zonnelied van de heilige Franciscus van Assisi.

In de Laudate Deum gaat paus Franciscus expliciet in op de klimaatcrisis. Hij signaleert dat ook deze crisis het gevolg is van menselijk handelen. Hij houdt een sterk pleidooi voor een ‘gesitueerde antropologie’ waarin de mens een unieke plaats heeft in de schepping maar zich ook realiseert dat hij samen met de andere levens op aarde verbonden is en een universele familie vormt.

Het spreken van paus Franciscus staat in de lijn van eerdere documenten over de milieuproblematiek, zoals de apostolische brief Octogesima Adveniens (1971) van paus Paulus VI. Daarover gaat de volgende aflevering in deze reeks.

Zie ook:

• Laudato si’ (2015)
• Laudate Deum (2023)

Lees ook:

• Tien keer Wereldgebedsdag voor de Schepping (deel 1 in deze reeks artikelen)
• De eerste paus die over duurzaamheid schreef (deel 3 in deze reeks artikelen)
• ‘Onder de milieucrisis ligt een morele crisis’ (deel 4 in deze reeks artikelen)