Paus Franciscus heeft gesproken over een ontmoeting met jongeren die hem geen hand gaven om contact te maken, maar die uitsluitend bezig waren met het maken van foto’s en selfies.
Als je niet oplet, werk je zonder dat je het doorhebt mee aan het verspreiden van nepnieuws. Dit zegt paus Franciscus in zijn boodschap voor Wereld Communicatie Dag (13 mei 2018). De boodschap verscheen op 24 januari. Nepnieuws verdraait de feiten. Het misleidt en manipuleert mensen. Het kan ernstige gevolgen hebben.
Nepnieuws verspreidt zich soms zo snel, dat het nauwelijks te stoppen is. Berichten gaan viraal, omdat ze op één of andere manier appelleren aan bepaalde drijfveren in mensen, iets in mensen wakker maken. De paus roept op om alert te zijn en zorgvuldig te onderzoeken wat je beweegt.
De slang in het paradijs was de eerste met ‘nepnieuws’, schrijft de paus en hij legt uit hoe die de feiten verdraait. Aan de vrouw in het paradijs vraagt de slang: “Heeft God werkelijk gezegd dat u van geen enkele boom in de tuin mag eten?” (Genesis 3, 1). Maar God had juist tegen Adam gezegd, dat hij van alle bomen mocht eten en maar van eentje niet. De slang raakt aan een gevoelige plek, en daarop laat de vrouw zich manipuleren.
Hoe kan het dat we ons zo makkelijk laten foppen? Nepnieuws lijkt ontzettend op echt nieuws. Het is geloofwaardig en het lijkt plausibel. Nepnieuws speelt in op onze emoties van angst of frustratie, maakt gebruik van stereotypen en verspreidt zich eenvoudig door onze sociale netwerken.
Waarheid in christelijke zin gaat niet alleen over de vraag of zaken juist of onjuist zijn. Een loepzuivere redenering kan gebaseerd zijn op harde feiten. Maar als die redenering wordt gebruikt om een ander te kwetsen of in diskrediet te brengen, kan hij correct lijken, maar is hij niet waarachtig. We kunnen de waarheid van onze standpunten herkennen aan de vruchten ervan, zegt de paus. Leiden die standpunten tot ruzie, onderlinge verdeeldheid, verslagenheid? Of tot een constructieve dialoog en vruchtbare resultaten?
“Journalistiek gemaakt door mensen en voor mensen.”
Paus Franciscus is blij met alle initiatieven die nepnieuws tegengaan, waaronder de initiatieven van tech- en mediabedrijven. Daarnaast hebben met name ook journalisten een belangrijke verantwoordelijkheid. Hen roept de paus op tot een constructieve journalistiek, tegen “onwaarheid, retoriek en sensationele koppen”.
Het meest wezenlijke van informatie is niet de snelheid waarmee die gebracht wordt, of de impact op het publiek, maar het zijn personen. De persoon moet centraal staan als het gaat om communicatie. De paus pleit voor journalistiek “gemaakt door mensen en voor mensen, ten dienste van allen en in het bijzonder van degenen – en dat zijn de meesten in onze wereld – die geen stem hebben. Een journalistiek die minder is gericht op ‘breaking news’ en meer op het onderzoeken van onderliggende oorzaken van conflicten. Om zo, vanuit een dieper begrip, bij te dragen aan de oplossing van conflicten via opbouwende processen.”
Wereld Communicatie Dag werd ingesteld op verzoek van de deelnemers aan het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) en wordt elk jaar gehouden. De boodschap van de paus verschijnt altijd op de feestdag van de heilige Franciscus van Sales, 24 januari. Franciscus van Sales is de patroonheilige van de journalistiek.
