Op woensdag 27 november kleurden in Nederland 47 kerken rood, van Texel tot Maastricht.
In de zeven Nederlandse bisdommen is onlangs officieel de voorbereiding van start gegaan van de bisschoppensynode ‘Voor een synodale Kerk’ in 2023. “Het is een consultatieronde op wereldniveau”, aldus kardinaal Wim Eijk bij de openingsviering in Apeldoorn.
De eerste fase speelt zich wereldwijd af in de bisdommen tussen nu en augustus 2022. De resultaten van die consultatieronde worden samengebracht in een werkdocument dat van de herfst van 2022 tot en met maart 2023 per continent wordt behandeld. De uitkomsten daarvan dienen ter voorbereiding van de bisschoppensynode in oktober 2023 in Rome.
Het geheel van consulteren, analyseren en bestuderen wordt het synodaal proces genoemd. Dat “is niet zomaar een peiling naar diverse meningen en ideeën”, aldus kardinaal Eijk. Volgens hem gaat het erom een gezamenlijke weg te vinden, zodat de Kerk in deze tijd haar missie kan vervullen. “Die missie is geen andere dan die zij altijd al heeft gehad: Christus en zijn Evangelie te verkondigen. Vandaag bidden wij in het bijzonder om de verlichting door de Heilige Geest bij het doorlopen van dit synodale proces. Hij is de ‘Helper’ die Jezus ons in het Evangelie heeft beloofd en met Pinksteren aan zijn Kerk gegeven heeft. We bidden dat we, geleid door de Heilige Geest, in gesprek met elkaar die gezamenlijke weg kunnen vinden.”
Van de tien thema's die vanuit Rome zijn aangereikt hebben de Nederlandse bisschoppen er drie centraal gesteld voor de eerste fase van het synodale proces in de Nederlandse bisdommen: vieren, medeverantwoordelijkheid voor de missie en dialoog in Kerk en samenleving. “Deze keuze is ingegeven door de zorg voor de evangelisatie of re-evangelisatie van onze streken.”
“De synodale weg is een weg waarop we gaan luisteren.”
Volgens kardinaal Eijk is het zaak “dat we samen nadenken over de gezamenlijke weg die we bewandelen om Christus en zijn Evangelie zo vruchtbaar mogelijk te verkondigen. De thema’s vieren, missie en dialoog met de samenleving staan in dit teken. In het vieren worden we in ons geloof en in ons leven als volgeling van Christus gevoed door het horen van Gods Woord en het ontvangen van de sacramenten. Missie betekent dat we ons geloof ook openlijk uitdragen. En om dat te kunnen doen, zullen we ook de dialoog met de samenleving moeten blijven aangaan.”
In het bisdom Groningen-Leeuwarden opende bisschop Ron van den Hout de diocesane fase van de bisschoppensynode op 17 oktober. Alle bisdommen hielden een viering. Bij de opening van het synodale proces in het bisdom Breda sprak bisschop Jan Liesen over de eigen aard van het synodale proces. “De synodale weg is een weg waarop we gaan luisteren. Het synodale luisteren is een dubbel luisteren. Het begint met het luisteren naar het Gods woord en het mondt uit in luisteren naar elkaar om te ontdekken waar dat woord op vruchtbare bodem viel en welke vrucht gedeeld kan worden tot opbouw van de Kerk. De synodale weg is een weg van onderscheiding bij onszelf en in onze gemeenschap: waar en hoe heb ik, hebben wij geluisterd naar Gods woord en vrucht gedragen?”
In het bisdom Breda worden geloofsgesprekken georganiseerd waarvan de verslagen naar de bisschop zullen worden gestuurd. Die toonde zich vol vertrouwen: “Voor u staat een hoopvolle bisschop. Ik merk aan de voorbereiding dat deze synode anders wordt dan de andere die ik heb mogen meemaken.”
“De Heilige Geest spreekt vaak via de kleinsten en de jongsten.”
“Deze synode gaat over dienend leiderschap en dat begint met goed luisteren, om vervolgens de geesten te kunnen onderscheiden.” Dat zei hulpbisschop Everard de Jong bij de opening in het bisdom Roermond. In zijn preek wees de hulpbisschop op de drie kernwoorden die de paus voor de synodale weg heeft meegegeven: gemeenschap, participeren en missie. “De paus wil dat wij voor de vernieuwing van de Kerk met veel mensen in gesprek gaan. En dat begint met subtiel luisteren, empathisch luisteren. In de vele dingen die we zullen horen, mogen wij ontdekken wat de Heilige Geest ons wil zeggen.”
Daarbij verwees hij onder meer naar de regel van Benedictus die abten adviseert om, voordat ze een belangrijke beslissing nemen, goed te luisteren. “Vooral naar de jongsten, want de Heilige Geest spreekt vaak via de kleinsten en de jongsten. Laten we dus voor al goed naar de jongeren luisteren,” aldus mgr. De Jong.
Ook bisschop Gerard de Korte van het bisdom Den Bosch zei te willen luisteren “naar wat Gods Geest tot de Kerk zegt. De Geest doet dat langs velerlei wegen.” Naast het luisteren naar actieve gelovigen, parochiebesturen en de leden van diocesane raden hoopt hij ook “in contact te komen met mensen die niet verbonden zijn met onze Kerk maar ons wel een spiegel willen voorhouden. Ook zij kunnen ons van dienst zijn om ons christen-zijn in de wereld van vandaag beter te beleven.”
“Synodaliteit heeft alles te maken met de Kerk als gemeenschap en de deelname van alle gelovigen aan de missie van de Kerk.”
Mgr. Van den Hende, bisschop van Rotterdam, ging bij de opening nader in op de drie kernwoorden communio, participatio, missio. “Communio is de gemeenschap rond de Heer, die we niet zelf maken maar die de Heer ons geeft in kracht van de Heilige Geest”, aldus de bisschop. Communio is iets waar voortdurend aan gewerkt moet worden. “Maken we deel uit van die gemeenschap? Kunnen we ook anderen bij die gemeenschap betrekken en uitnodigen met ons geloof, met de hoop en de liefde die in ons hart is gelegd?” Participatio betekent “deelname”. “Deelname vanuit je eigen geloof, vanuit de gaven en talenten die de Heilige Geest je geeft, die beschikbaar stellen en zo deelnemen aan het kerkelijk leven.” Waarbij missio betekent “dat we gezonden zijn, dat we een zending hebben. Niet zomaar een zending om erop uit te trekken, maar om met de Heer op weg te gaan en het evangelie te verspreiden.”
In een video geeft bisschop Jan Hendriks een toelichting op de komende synode. “De reden van deze synode over synodaliteit is om een grotere betrokkenheid te creëren van alle gelovigen bij de zending van de Kerk”, zegt hij. “Dat heeft alles te maken met het Tweede Vaticaans Concilie dat heeft gesproken over de Kerk als communio, als gemeenschap, en de deelname van alle gelovigen aan de missie van de Kerk.” De bisschop zegt ook: “Het is geen enquete en het gaat niet om een geen meerderheid van stemmen, maar het gaat er wel om dat ieder mens geleid wordt door de Heilige Geest, als je daar open voor staat zal de Heilige Geest je leiden en daarom heb je iets in te brengen, iets wat de Kerk mee op kan bouwen.”
De komende tijd zal er in de afzonderlijke bisdommen meer bekend worden over de manier waarop de consultatie vorm zal krijgen.
Bisschoppensynodes en Gods volk onderweg
Sinds het Tweede Vaticaans Concilie worden er geregeld bisschoppensynodes gehouden. Het woord ‘synode’ is afgeleid van het Griekse ‘syn’ (= samen) en ‘hodos’ (= weg). Het betekent letterlijk ‘samenkomst’, maar het woord vertalen naar ‘samen wandelen’ kan ook. In het kerkelijk jargon is het een samenkomst van kerkleiders, bij katholieken een vergadering van bisschoppen. De heilige paus Paulus VI stelde in 1965 de bisschoppensynode in om de bisschoppen van de wereld een duidelijkere rol te geven in het bestuur van de universele Kerk.
De bisschoppensynode, die in oktober werd geopend, gaat over synodaliteit in de Kerk. Paus Franciscus wil dat alle gelovigen zich verantwoordelijk weten voor de Kerk als ‘Gods volk onderweg’. Hij wil dat een synode geen gebeurtenis is, maar een proces. Het gaat niet langer om de synode als een Vaticaans evenement, maar ook om de weg die de Kerk (in deze tijd) bewandelt. Normaal zijn deze vergaderingen in Rome, maar voor deze synode is besloten dat ze op diocesaan, continentaal en universeel niveau plaatsvindt. In het document dat tot deze synode uitnodigt, staat: “Een integraal synodaal proces kan alleen op authentieke wijze plaatsvinden als alle bisdommen daarbij betrokken zijn.”
