Pausbezoek aan vluchtelingen op Lesbos

Paus Franciscus bezocht het kamp vijf jaar geleden ook al, toen samen met patriarch Bartholomaios van Constantinopel. De paus trok bij zijn bezoek nu een vergelijking met de pandemie en de klimaatcrisis: waar deze problemen een algeheel besef van urgentie en noodzaak tot samenwerking groeit “is die vreselijk afwezig als het gaat om migratie. Toch staan er mensenlevens, echte mensen, op het spel!”

We moeten ons bewust zijn van de dramatisch benarde situatie van de vluchtelingen. Paus Franciscus: “Op deze zondag vraag ik God om ons te wekken uit onze minachting voor degenen die lijden, om een individualisme af te schudden dat anderen uitsluit, om harten te raken die ongevoelig zijn voor de noden van onze naasten. Ik vraag elke man en vrouw, ieder van ons, om de verlamming van angst te overwinnen, van de dodelijke onverschilligheid, van de cynische minachting die nonchalant degenen in de marge ter dood veroordeelt! Laten we de wortel aanpakken van deze dominante denkwijze die draait om onszelf, ons eigenbelang, persoonlijk en nationaal, en die de maatstaf en het criterium van alles wordt.”

Juist in Europa, dat de mensenrechten voortdurend wereldwijd promoot “moet de waardigheid van elke persoon boven alles gaan. Het is schrijnend dat er voorstellen worden gedaan voor de bouw van muren en prikkeldraad als oplossing. Zeker, we kunnen de angsten en onzekerheden van mensen begrijpen, de moeilijkheden en gevaren die ermee gepaard gaan, en het algemene gevoel van vermoeidheid en frustratie, verergerd door de economische crises en de pandemie. Toch worden problemen niet opgelost en het samenleven niet verbeterd door muren hoger te bouwen, maar door de krachten te bundelen om voor anderen te zorgen naar ieders concrete mogelijkheden en met respect voor de wet, waarbij altijd voorrang wordt gegeven aan de onvervreemdbare waarde van het leven van ieder mens.”

In plaats van te kibbelen over het al of niet opvangen van vluchtelingen roept de paus op tot bewustwording van de achterliggende problemen. “Het is gemakkelijk om de publieke opinie te mobiliseren door angst voor anderen in te boezemen. Maar waarom spreken we niet met evenveel felheid over de uitbuiting van de armen, over zelden genoemde maar vaak goed gefinancierde oorlogen, over economische overeenkomsten waarbij de mensen moeten betalen, over geheime wapendeals die de verspreiding van wapens bevorderen? Waarom wordt hier niet over gesproken? De diepere oorzaken moeten worden bestreden, niet de arme mensen die het gelag betalen en zelfs worden gebruikt voor politieke propaganda. Er is meer nodig dan alleen het deppen van noodsituaties.”

Een week eerder had paus Franciscus zich in een boodschap tot de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) gedetailleerd uitgelaten over de migrantenproblematiek, die deels samenvalt met die van de vluchtelingen. Hij deed dat op 29 november bij gelegenheid van het 70-jarig bestaan van de IOM, waarvan het Vaticaan onder de vorige paus lidstaat werd. “Het debat over migratie gaat niet alleen om migranten”, zegt hij daarin. “Het gaat om ons allemaal, om het verleden, het heden en de toekomst van onze samenlevingen. We moeten een heden veel voorkomende verleiding vermijden: die van het ontdoen van alles wat lastig is. Dit is precies de ‘wegwerpcultuur’ die ik zo vaak heb aangeklaagd.”

De paus hekelt in zijn boodschap de opvatting dat migranten profiteren en niets inbrengen. Enerzijds is er vraag naar arbeidsmigranten en zijn ze welkom om tekorten aan te vullen. Anderzijds worden migranten in het algemeen gewantrouwd en zijn ze niet echt welkom. “Helaas komt deze dubbele standaard voort uit de dominantie van economische belangen boven de behoeften en waardigheid van de menselijke persoon.” Als voorbeeld noemt de paus de corona-lockdowns, toen veel ‘essentiële’ werknemers migranten waren, maar naast de economische steunmaatregelen grepen of zelfs geen toegang kregen tot basisgezondheidszorg en vaccinatie.

“Nog betreurenswaardiger is het feit dat migranten steeds vaker worden gebruikt als ruilmiddel, als pionnen op een schaakbord, slachtoffers van politieke rivaliteit”, aldus Franciscus. “Zoals we allemaal weten, is de beslissing om te emigreren, om het thuisland of het grondgebied van herkomst te verlaten, ongetwijfeld een van de moeilijkste beslissingen in het leven.”

“Het fundamentele gebrek aan menselijk respect aan de landsgrenzen vermindert ons allemaal in onze ‘menselijkheid’”, benadrukt de paus. Los van de politieke en juridische aspecten van wantoestanden aan landsgrenzen, “mogen we nooit het menselijke gezicht van migratie uit het oog verliezen en het feit dat we, voorbij de geografische scheidslijnen van grenzen, deel uitmaken van één menselijke familie.”

In zijn boodschap aan de IOM doet de paus vier ‘observaties’.

1. Allereerst bepleit hij “waardige manieren” om uit moeilijke situaties te komen. Door legale routes te creëren wordt voorkomen dat migranten en vluchtelingen het slachtoffer worden van criminele circuits en mensenhandel of in onwettige situaties terechtkomen.
2. Op de tweede plaats wijst de paus op het fundamentele belang van integratie. “Integratie betekent een tweerichtingsproces, gebaseerd op wederzijdse kennis, wederzijdse openheid, respect voor de wetten en cultuur van de gastlanden met een ware geest van ontmoeting en wederzijdse verrijking.”
3. Als derde punt noemt hij het migrantengezin als “essentieel component van gemeenschappen in onze geglobaliseerde wereld”. “Maar in te veel landen worden arbeidsmigranten de voordelen en stabiliteit van een gezinsleven door wettelijke beperkingen onthouden. De menselijke leegte die achterblijft wanneer een vader of moeder alleen emigreert, is een grimmige herinnering aan het overweldigende dilemma om gedwongen te worden te kiezen tussen alleen emigreren om je gezin te voeden of het genieten van het fundamentele recht om waardig in je land van herkomst te blijven.”
4. Tot slot roept de paus de internationale gemeenschap dringend op iets te doen aan de omstandigheden die mensen tot migratie dwingt, zodat migratie een weloverwogen keuze wordt en geen wanhopige noodzaak. “Om ervoor te zorgen dat de meeste mensen die in hun land van herkomst waardig kunnen leven, zich niet gedwongen voelen om illegaal te migreren, zijn er dringend inspanningen nodig om betere economische en sociale omstandigheden te creëren zodat emigratie niet de enige optie zal zijn die overblijft voor degenen die vrede, gerechtigheid, veiligheid en volledige eerbiediging van hun menselijke waardigheid nastreven.”

“Uiteindelijk is migratie niet alleen een verhaal van migranten, maar ook van ongelijkheid, wanhoop, aantasting van het milieu, klimaatverandering, maar ook van dromen, moed, studeren in het buitenland, gezinshereniging, nieuwe kansen, veiligheid en zekerheid, en hard maar waardig werk. Kortom, het bereiken van een adequaat wereldwijd beheer van migratiebewegingen, een positief begrip ervan en een effectieve focus op integrale menselijke ontwikkeling lijken misschien verreikende doelen. We mogen echter nooit vergeten dat dit geen statistieken zijn, maar echte mensen wier leven op het spel staat. Geworteld in haar eeuwenlange ervaring, zullen de Katholieke Kerk en haar instellingen hun missie voortzetten om mensen in beweging te verwelkomen, te beschermen, te bevorderen en te integreren”, aldus paus Franciscus.