2024 in beeld: het jaar van paus Franciscus (4)

02 oktober In Rome startte op 2 oktober de tweede zitting van de 16e gewone algemene Bisschoppensynode ‘Voor een synodale Kerk: communio, participatio, missio’. Kort voor de synode begon, was er op uitnodiging van de paus een oecumenische gebedswake op het Sint Pietersplein met ook deelname vanuit Nederland. In zijn preek tijdens de mis nodigde paus Franciscus de deelnemers uit om “te streven naar het begrijpen van het pad dat we moeten volgen om de bestemming te bereiken die de Heer voor ons wenst.”

Om obstakels voor de harmonie die de Heilige Geest voor ogen heeft weg te nemen, zo vervolgde de paus, moeten we openstaan voor de bijdragen van iedereen, om de stem van God te horen. Hij riep onder meer het beeld op van “een kind”, zoals het kind dat Jezus voor de leerlingen plaatste, “hen uitnodigend om zich te bekeren en klein te zijn zoals Hij.” De paradox van de grootste in de hemel, namelijk dat iemand die klein wordt zoals een kind, “is fundamenteel voor ons”, zei de paus.

Hoewel de synode noodzakelijkerwijs grote en belangrijke kwesties behandelt, “is het juist om deze reden dat we het kind niet uit het oog mogen verliezen, dat Jezus steeds centraal stelt in onze vergaderingen en aan onze werktafels.”

16 oktober Leden van de Italiaanse Vereniging voor Chirurgie werden op 16 oktober ontvangen door paus Franciscus. Aanleiding was het 126e Nationale Congres van de Italiaanse Vereniging voor Chirurgie. De paus begon zijn toespraak met het prijzen van het werk van chirurgen om levens te redden en bedankte hen voor de offers die ze brengen om dit belangrijke werk te doen.

Hij drong er bij hen op aan om altijd humaan en professioneel te handelen binnen een gezondheidscultuur die elke persoon in zijn geheel dient. Volgens de paus moeten de chirurgen onthouden dat er “altijd een levend persoon voor hen staat en niet alleen hun organen of weefsels”, en hij waarschuwde artsen ervoor niet te vergeten dat de zieke of gewonde persoon centraal staat.

Soms reduceert de moderne geneeskunde het lichaam tot “slechts een object van wetenschappelijk onderzoek en technische manipulatie”, ten koste van “de patiënt, die op de tweede plaats komt”, zo merkte de paus op. Hij spoorde de chirurgen aan om het voorbeeld van de barmhartige Samaritaan na te volgen en daarmee de nabijheid en zorg van de Heer voor degenen die in nood zijn. “Zo wordt elke goede dokter een naaste voor zijn patiënt”, aldus de paus.

24 oktober Paus Franciscus publiceerde op 24 oktober zijn vierde encycliek, getiteld ‘Dilexit nos’ (Hij heeft ons liefgehad). “De wereld van vandaag is getekend door oorlog, sociale en economische onevenwichtigheden, ongebreideld consumentisme en technologieën die de menselijke natuur dreigen te ondermijnen”, aldus het Vaticaan. Met zijn encycliek roept paus Franciscus op tot een verandering van perspectief en spoort hij de mensheid aan het meest essentiële te herontdekken: het hart.

De uitgave van de encycliek viel samen met vieringen ter herdenking van de 350e verjaardag van de eerste verschijning van het Heilig Hart van Jezus aan de heilige Margaretha Maria Alacoque in 1673. Toen verscheen Jezus aan de 26-jarige Franse zuster en vertrouwde haar de missie toe om zijn liefde te verspreiden, in het bijzonder naar de zondaars. Christus toonde tijdens deze verschijningen zijn hart, omringd door vlammen en omringd door een kroon van doornen - als symbool van de wonden die door de menselijke zonde waren toegebracht.

27 oktober Ter afsluiting van de tweede zitting van de 16e gewone algemene bisschoppensynode was paus Franciscus de hoofdcelebrant tijdens de slotmis op 27 oktober in de Sint-Pietersbasiliek. Paus Franciscus moedigde aan om te zijn zoals Bartimeüs in het evangelie van de dag en “onze blindheid aan de Heer toe te vertrouwen” om “een missionaire Kerk te zijn die met haar Heer door de straten van de wereld wandelt.” De paus dankte de Heer voor de “reis die we samen hebben gemaakt” in de synode over synodaliteit die drie jaar geleden begon. Het onlangs gerestaureerde baldakijn van Bernini in de Sint Pieter was tijdens de slotviering voor het eerst weer te zien.

De paus herinnerde eraan hoe de stoel liefde, eenheid en genade vertegenwoordigt, en de oproep tot dienstbaarheid volgens Jezus’ bevel aan de apostel Petrus. Ondertussen helpt de baldakijn ons de glorie van de Heilige Geest te herontdekken, “het ware middelpunt van de hele basiliek.” Tot slot bedankte de paus nogmaals voor de ondernomen synodale reis en bad dat we “onze reis samen met vertrouwen mogen voortzetten.” En mogen we, net als Bartimeüs “moed putten” uit het horen van de roep van de Heer, onze blindheid aan de Heer toevertrouwen, opstaan en opnieuw “de vreugde van het evangelie door de straten van de wereld” dragen.

09 november Paus Franciscus sprak op 9 november de leden van de Italiaanse Federatie van Bloeddonorverenigingen (FIDAS) toe, vanwege hun 65-jarig jubileum. In zijn toespraak benadrukte de paus de spirituele dimensie van bloeddonatie als een pad naar vreugde en christelijke groei. “Geven brengt vreugde, omdat het ons hele leven verandert en verrijkt, en de stralende dynamiek van het evangelie betreedt, waar alles zijn betekenis en volheid vindt in de liefdadigheid.”

Paus Franciscus benadrukte vervolgens dat bloeddonatie ook een belangrijk getuigenis is van christelijke liefde voor degenen in nood, die geen grenzen kent van ras, etniciteit of religieuze overtuiging. “In een wereld die gekenmerkt wordt door individualisme is uw onbaatzuchtige en anonieme daad een teken dat onverschilligheid en eenzaamheid overwint en barrières doorbreekt.” Tot slot bedankte paus Franciscus de bloeddonoren voor wat ze doen en moedigde hen aan om hun donatie niet alleen te zien als een daad van menselijke vrijgevigheid, maar ook als een “spirituele reis” naar eenheid en verzoening in Christus, die zich identificeert met degenen die in nood zijn en lijden.

17 november Paus Franciscus verwelkomde op 17 november 1.300 arme mensen in het Vaticaan voor een speciale lunch in de Paulus VI Audiëntiezaal. De paus is deze traditie om op de Werelddag van de Armen te lunchen met armen en hulpbehoevenden een aantal jaren geleden gestart. Tijdens de lunch sprak de paus zijn dank uit aan iedereen in bisdommen en parochies over de hele wereld, die initiatieven van solidariteit met de meest kansarmen hebben ondernomen.

De speciale lunch voor 1.300 gasten werd aangeboden door het Italiaanse Rode Kruis, ruim 300 vrijwilligers serveerden de maaltijd. Tijdens het Angelus, vlak voordat de maaltijd begon, noemde paus Franciscus onder meer het thema van deze Werelddag van de Armen: ‘Het gebed van de armen stijgt op naar God.’ Hij zei verder dat we onszelf allemaal deze vragen kunnen stellen: “Ga ik zonder iets om het aan de armen te geven? Wanneer ik aalmoezen geef, raak ik dan de hand van de arme aan en kijk ik hem of haar in de ogen? Broeders en zusters, laten we niet vergeten dat de armen niet kunnen wachten!”

21 november Het Dicasterie voor Cultuur en Onderwijs werd in juni 2022 opgericht, nadat paus Franciscus de Congregatie voor Katholiek Onderwijs en de Pauselijke Raad voor Cultuur had samengevoegd. Ter gelegenheid van de eerste plenaire vergadering op 21 november sprak paus Franciscus de leden toe. Hij begon zijn toespraak met het herhalen van het belang van de missie van het dicasterie en waarschuwde tegen het creëren van onderwijsmodellen die alleen maar resultaatgericht zijn. “Onze wereld heeft geen automaten nodig”, zo lichtte hij toe. “We hebben nieuwe choreografen nodig, nieuwe vertolkers van onze rijke menselijke hulpbronnen, nieuwe sociale dichters.”

De paus moedigde de aanwezigen aan om niet bang te zijn. Met Christus als hun gids en metgezel zijn ze “bewakers van een cultureel en educatief erfgoed” dat verder gaat dan hen. Hij moedigde hen aan om de mouwen op te stropen en aan de slag te gaan: “Vandaag de dag heeft de wereld het hoogste aantal studenten in de geschiedenis”, benadrukte hij. Toch kunnen ongeveer 250 miljoen kinderen en tieners niet naar school, en de paus veroordeelde dit onrecht van kinderen die van hun toekomst worden beroofd “door ons falen om de omstandigheden te creëren die nodig zijn om alles te worden wat ze kunnen zijn.”

07 december Tijdens het consistorie op 7 december creëerde paus Franciscus 21 nieuwe kardinalen. Hij moedigde de groep van over de hele wereld aan om “de weg van Jezus te bewandelen: samen, met nederigheid, verwondering en vreugde.” Tijdens de mis herinnerde de paus de nieuwe kardinalen er in zijn preek aan dat zij de Heer centraal moeten stellen en bouwers van gemeenschap en eenheid moeten zijn. Paus Franciscus sprak ook waarschuwende woorden: “Ons hart kan afdwalen, waardoor we verblind worden door de aantrekkingskracht van prestige, de verleiding van macht, door een overdreven menselijke ijver voor de Heer. Daarom moeten we naar binnen kijken, in nederigheid voor God staan […] en vragen: Waar gaat mijn hart heen? Waarop is het gericht? Heb ik misschien de verkeerde weg genomen?” De weg van Jezus gaan “betekent vooral terugkeren naar Hem en Hem weer in het middelpunt van alles plaatsen”, zo zei de paus.

15 december Bij zijn aankomst voor een eendaags bezoek aan Corsica op 15 december werd paus Franciscus op het vliegveld verwelkomd door de Franse minister van Binnenlandse Zaken en burgerlijke en religieuze autoriteiten. Na een korte stop bij de archeologische vindplaats van een vroegchristelijk baptisterium reisde de paus door naar een congres over volksreligiositeit in het Middellandse Zeegebied, waar hij de deelnemers toesprak. Volksvroomheid is geen verouderde folkloristische uitdrukking, maar kan ook vandaag een krachtig middel zijn voor evangelisatie door gemeenschap en verbondenheid te bevorderen, zo zei de paus.

Met name in Europese landen staan mensen steeds minder open voor Gods aanwezigheid, aldus paus Franciscus, “maar dat moet niet leiden tot het tegenover elkaar zetten van de christelijke cultuur en de seculiere cultuur.” Paus Franciscus benadrukte vervolgens de positieve impact van volksvroomheid op de samenleving als geheel door het bevorderen van een “authentiek” geloof dat “niet gereduceerd is tot een privéaangelegenheid”, maar toegewijd is aan het bevorderen van “menselijke ontwikkeling, sociale vooruitgang en zorg voor de schepping.” Volksvroomheid, zo betoogde hij, versterkt de gemeenschappelijke structuur van de samenleving.

Na een ontmoeting met bisschoppen, priesters, diakens en religieuzen was de paus hoofdcelebrant tijdens de eucharistieviering in de openlucht. Een ontmoeting met de Franse president Macron vormde de afsluiting van dit bezoek aan Corsica.

16 december Paus Franciscus ontving op 16 december afgevaardigden van enkele Italiaanse bankinstituten. In zijn toespraak herinnerde de paus hen aan de ethische dimensie van bankieren, waarbij hij de financiële sector uitdaagde om te investeren in ontwikkeling, niet in uitbuiting en oorlog. De paus reflecteerde op de ethische verantwoordelijkheden van het geldwezen en de invloed ervan op de samenleving. Aan de hand van historische voorbeelden benadrukte hij hoe de Kerk al lang bijdraagt aan sociaal bewuste bankinitiatieven, zoals de Monti di Pietà die in de vijftiende eeuw in Italië werd opgericht om krediet te verstrekken aan degenen die het zich niet konden veroorloven.

De paus stelde deze ethische financiële praktijken tegenover sommige bankpraktijken van onze tijd die in plaats daarvan winst boven de behoeften van mensen stellen, wat “onbeschaafd” economisch gedrag stimuleert. Hij benadrukte dat banken speculatieve en destructieve investeringen moeten vermijden, zoals investeringen die het milieu schaden en oorlogen bevorderen. Vooruitkijkend naar het komende ‘Jubileumjaar van Hoop’ herhaalde paus Franciscus zijn pleidooi voor kwijtschelding van schulden: “Dit is de voorwaarde voor het genereren van hoop en een toekomst in de levens van veel mensen, met name de armen.”

---

Op 24 december opende paus Franciscus het Jubeljaar “Pelgrims van hoop”. Het fotoverslag hiervan volgt. Bekijk ook de video: